(2) สงฺขฺยาวาโร

[73] ตถา ปุเรชาตปจฺจเยติ ยถา อญฺญมญฺญปจฺจเย วิเสโส วิภงฺเค อตฺถิ, ตถา ปุเรชาตปจฺจเยปิ อตฺถีติ อตฺโถฯ ‘‘วตฺถุํ ปุเรชาตปจฺจยา’’ติ หิ ตตฺถ วิเสโส ปฏิสนฺธิอภาโว จาติฯ วิปากานิ เจว วีถิจิตฺตานิ จ น ลพฺภนฺตีติ เอเตน ‘‘กิริยาพฺยากตํ เอกํ ขนฺธํ ปฏิจฺจา’’ติอาทิเก (ปฏฺฐา. 1.1.53) วิภงฺเค วิปากาพฺยากตาภาวํ กิริยาพฺยากเต จ อชวนสฺส สพฺเพน สพฺพํ อลพฺภมานตํ วิเสสํ ทสฺเสติฯ

[74] เอกมูลเก ทสฺสิตาย เทสนาย ลพฺภมานคณนญฺเญว อาทายาติ อิทํ เอตสฺมิํ อนุโลเม สุทฺธิกนเย ทสฺสิตคณนโต ตโต ปเรสุ นเยสุ อญฺญิสฺสา อภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อพหุคณเนน ยุตฺตสฺส เตน สมานคณนตา จ อิมสฺมิํ อนุโลเมเยว ทฏฺฐพฺพาฯ ปจฺจนีเย ปน ‘‘นเหตุปจฺจยา นารมฺมเณ เอก’’นฺติอาทิํ (ปฏฺฐา. 1.1.104) วกฺขตีติฯ

[76-79] เต ปน สงฺขิปิตฺวา เตวีสติมูลโกเวตฺถ ทสฺสิโตติ เอตฺถ ปจฺฉาชาตวิปากานํ ปริหีนตฺตา ‘‘ทฺวาวีสติมูลโก’’ติ วตฺตพฺพํ สิยา สาเสวนสวิปากานํ วเสนฯ ทุวิธมฺปิ ปน ทฺวาวีสติมูลกํ สห คเหตฺวา สงฺคหิเต ตสฺมิํ อุภยสพฺภาวโต ‘‘เตวีสติมูลโก’’ติ อาหาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อาเสวนวิปากานํ วา วิโรธาภาเว สติ ปุจฺฉาย ทสฺสิตนเยน เตวีสติมูลเกน ภวิตพฺพํ, ตสฺส จ นามํ ทฺวาวีสติมูลเก อาโรเปตฺวา ‘‘เตวีสติมูลโก’’ติ วุตฺตนฺติ อยเมตฺถ รุฬฺหีฯ

อารมฺมณปเท เจวาติ เอเตน เอกมูลเก อญฺญปทานิ วชฺเชติฯ น หิ เอกมูลเก เหตาทีสุ ตโยวาติ อธิปฺปาโยฯ สุทฺธิกนโย ปน อารมฺมณมูลกาทีสุ น ลพฺภตีติ อารมฺมณมูลเก ‘‘นวา’’ติ เอตาย อธิกคณนาย อภาวทสฺสนตฺถํ ‘‘อารมฺมเณ ฐิเตน สพฺพตฺถ ตีเณว ปญฺหา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ กาตพฺพาติ วจนเสโสฯ ตีเณวาติ จ ตโต อุทฺธํ คณนํ นิวาเรติ, น อโธ ปฏิกฺขิปติฯ เตน ‘‘วิปาเก เอก’’นฺติ คณนา น นิวาริตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ ตีสุ เอกสฺส อนฺโตคธตาย จ ‘‘ตีเณวา’’ติ วุตฺตนฺติฯ อิตีติอาทินา ‘‘สพฺพตฺถ ตีเณวา’’ติ วจเนน อตฺตโน วจนํ ทฬฺหํ กโรติฯ